Etik İlkeler – BUSINESS AND ECONOMICS RESEARCH JOURNAL

Yayın Etiği İlkeleri

Business and Economics Research Journal (BERJ) yayın sürecinin tüm aşamalarında yayın etiği kurallarına uymayı taahhüt etmekte ve bu alanda bir standart olarak kabul gören COPE (Committee on Publication Ethics) tarafından belirlenen etik ilkeleri benimsemektedir. Bu kapsamda, BERJ, hakemli bir dergide yayın yapma sürecinde yer alan tüm taraflar (yazarlar, hakemler ve editör/yayın kurulu üyeleri) için en yüksek etik standartları sürdürmeye kararlıdır.

Editörün Etik Sorumlulukları

Editör, dergide yayınlanan her çalışmadan sorumludur. Bu sorumluluk bağlamında editörün genel görev ve sorumlulukları şu şekildedir:

Derginin süreçlerinin iyileştirmesine yönelik yazarlar, hakemler okuyucular ve yayın kurulu üyelerinden görüş almak, sürekli olarak Derginin süreçlerini geliştirmeye çalışmak,
Dergide yayınlanacak çalışmaların kalitesini artırmaya yönelik çaba sarf etmek,
Fikri mülkiyet haklarını ve etik standartları gözeterek Dergi süreçlerinin devamlılığını sağlamak,
Fikri mülkiyet haklarını, yasaları ve etik standartları göz önünde bulundurarak, düşünce ve ifade özgürlüğünü desteklemek,
Araştırma etiği ve yayın etiği konularında araştırmacıların bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri ile bu amaçla oluşturulmuş girişimleri desteklemek,
Dergi politikalarının yazar ve hakem davranışları üzerlerindeki etkilerini değerlendirmek ve gerektiğinde Dergi politikalarını gözden geçirmek,
Gerekli olduğunda düzeltme, açıklama veya özür yayınlamak.

Okuyucularla ilişkiler

Editör, Dergide yayınlanan çalışmaların kim tarafından finanse edildiği, fon sahiplerinin çalışmanın araştırma ve yayınlanması süreçlerindeki rolleri konularında okuyucuları bilgilendirmelidir.
Editör, Dergide yayınlanan tüm çalışmaların o alanda çalışan veya konuya hâkim nitelikli hakemler tarafından değerlendirilmesini sağlamalıdır.
Editör, Dergide hakemli olmayan çalışmaların yer aldığı bir bölüm varsa, bu durumu okuyuculara açıkça belirtmelidir.
Editör, araştırmaların doğru, eksiksiz, açık ve net olarak raporlanmasını teşvik edecek süreçleri benimsemelidir.
Editör, çalışmaya katkısı olan yazarlar ve yazarların katkı oranları hakkında okuyucuları bilgilendirmelidir.
Editör, okuyuculardan gelen bildirimleri dikkate almalı ve zamanında, bilgilendirici/açıklayıcı geri dönüş sağlamalıdır.
Editör, Derginin okuyucu kitlesinin bilgi, deneyim ve beklentilerini göz önünde bulundurarak gelen makaleleri değerlendirmeli, okuyuculara ve literatüre katkı sağlayan özgün çalışmalar olmalarına dikkat etmelidir.

Yazarlarla ilişkiler

Editör, Dergiye gönderilen bir makaleyi, makalenin özgünlüğüne, orijinalliğine, literatüre katkısına ve Dergi kapsamına uygunluğuna göre kabul etmeli veya red etmelidir.
Editör, Dergiye gönderilen makalelerde önemli problemler (Dergi kapsamına uygunluk, içerik, şekil şartları, intihal vb. açılardan) olmadıkça, makaleleri ön değerlendirme sürecine almalıdır.
Editör, gönderilen makaleleri yazarların ırk, cinsiyet, din, inanç, etnik köken, vatandaşlık veya siyasi düşüncelerine bakmaksızın objektif şekilde değerlendirmelidir.
Hakem değerlendirme süreci ayrıntılı olarak açıklanmalı ve editör bu süreçten olası sapmaları önlemeye çalışmalıdır.
Editör, yazarların beklenti ve sorularına ayrıntılı cevap verebilecek rehber (Bkz: Hakem Değerlendirme Süreci, Yazım Kuralları) yayınlamalıdır ve bu rehberi gerektiğinde güncellemelidir.
Editör ve editoryal süreçte yer alan herhangi biri, gönderilen makalelerle ilgili bilgileri sorumlu yazar, hakemler, potansiyel hakemler, editöryal süreçte görüş alınan kişiler ve yayıncı dışında kimseyle paylaşmamalıdır. Söz konusu bilgiler gizli tutulmalıdır.
Editör ve editoryal süreçte yer alan herhangi biri, dergiye gönderilen ve henüz yayınlanmamış çalışmalardaki bilgi ve materyalleri, yazarların yazılı izni olmadan kendi çalışmalarında kesinlikle kullanmamalıdır.

Hakemlerle ilişkiler

Editör, çalışmanın konusuna uygun hakemler atamalıdır. Hakem havuzunda uygun hakem yoksa, çeşitli veri tabanlarını kullanarak yeni hakemler aramalıdır. Editör, çalışmanın yazarlarıyla aynı kurumda çalışan veya yakın zamanda (örneğin; geçmiş 3 yıl içinde) çalışmış kişileri veya yakın zamanda ortak çalışma yapmış kişileri hakem olarak atamamalıdır.
Editör, hakemlerin makaleyi değerlendirmeyi kabul etmelerinden önce herhangi bir olası çıkar çatışması durumu varsa, hakemlerden bunu bildirmelerini istemelidir.
Editör, açık hakemlik sistemi kullanılmadığı ve bunun açıkça belirtilmediği sürece, kör hakemlik sisteminde, hakemlerin isimlerinin gizli kalmasını sağlamalıdır.
Editör, hakemlerin değerlendirme aşamasında ihtiyaç duyabilecekleri bilgi ve rehberi sağlamalıdır.
Editör, hakemleri zamanında dönüş ve raporlama performansı gibi ölçütlerle değerlendirmelidir. Editör, değerlendirme raporunu sürekli olarak geç gönderen, düşük kaliteli rapor gönderen veya nezaketsiz dil kullanan hakemleri kullanmayı bırakmalıdır. Editör, hakem havuzunu bu açılardan sürekli güncellemelidir.
Editör, hakemlerin Dergiye olan katkılarını ve performanslarını artırmak için politikalar geliştirmeye çalışmalıdır.
Editör, hakemleri etik ve intihal gibi konularda dikkatli olmaları ve açıklama yapmaları için teşvik etmelidir.
Editör, hakaret ve akademik üsluba uymayan ifadeler içermedikçe, hakemlerinin yorumlarının tamamını yazarlara göndermelidir.

Yayın kurulu üyeleriyle ilişkiler

Editör, yeni yayın kurulu üyelerini Derginin politikaları ve süreçleri hakkında, mevcut yayın kurulu üyelerini de yeni politikalar ve gelişmeler hakkında bilgilendirmelidir.
Editör, yayın kurulunu, Dergiye katkı sağlayabilecek uygun niteliklere sahip kişilerden oluşturmalı ve yayın kurulunun yapısını düzenli olarak gözden geçirmelidir.
Editör, yayın kurulu üyelerinin Derginin politikaları ve süreçler hakkındaki öneri ve görüşlerini dikkate almalı, öneri/görüş sunan üyelere geri dönüşte bulunmalıdır.

Editöryal ve kör hakemlik süreçleri

Editör, hakem değerlendirmesinin adil, tarafsız ve zamanında olmasını sağlamaya çalışmalıdır.
Editör, hakem değerlendirme sürecindeki çalışmalara ilişkin bilgi ve materyallerin gizli kalmasını sağlamalıdır.
Editör hem hakem raporlamasının hem de Dergide yayınlanan çalışmaların kalitesini artıracak adımlar atmalıdır.

Kişisel verilerin korunması

Editör, Dergiye gönderilen çalışmalarda yer alan deneklere veya görsellere ilişkin kişisel verilerin gizliliğini sağlamalıdır. Ayrıca, editör yazar, hakem ve oyucuların Dergiyle paylaştıkları bireysel verilerinin korunmasından da sorumludur.

Etik araştırmaların teşvik edilmesi

Etik kurul onayı gerektiren çalışmalarda, Editor ilgili kurumlardan alınmış etik kurul onayını/yazısını, makale gönderim sürecinde istemelidir. Fakat editör, etik kurul onayının olmasının tek başına bir çalışmanın etik ilkelere uygun olduğu anlamına gelmediğinin farkında olmalıdır.

Olası suistimaller

Editor, hakem sürecinde yer alan veya yayınlanmış çalışmalarla ilgili bir olası suiistimalden şüpheleniyorsa veya kendisine böyle bir olası durumun olduğu bilgisi gelmiş ise, gerekli araştırma ve soruşturmaları yapmakla sorumludur.

Fikri mülkiyet hakları

Editör, olası fikri mülkiyet sorunlarına karşı dikkatli olmalı, Dergide yayınlanan çalışmaların fikri mülkiyet haklarını korumalıdır. Editör, telif hakları ihlal edilmiş veya çalışması intihale uğramış yazarlara yardımcı olmalıdır. Ayrıca, editör Dergide yayınlanan çalışmaların diğer yayınların fikri mülkiyet haklarını ihlal etmemesi için de gerekli dikkati göstermelidir. Bu amaçla, intihali önlemeye yönelik sistem ve uygulamaları (intihal yazılımı kullanmak, veri tabanlarında benzer başlıkla tarama yapmak vb.) benimsemelidir.

Çıkar çatışmaları

Editör; yazarlar, hakemler ve yayın/danışma kurulu üyeleri arasındaki olası çıkar çatışmalarını göz önünde bulundurmalı, Dergiye gönderilen çalışmaların kimden geldiğine bakmadan yayın sürecini bağımsız ve tarafsız bir şekilde yönetmelidir. Editör, hakem sürecinde çalışması olan yazarlara hakemlik önerisinde bulunmamalıdır. Editör, çalışmalarıyla ilgili çıkar çatışmaları varsa yazarlardan bunu beyan etmelerini istemelidir.

Yazarların Etik Sorumlulukları

Yazarlar; kavramlaştırma ve çalışma dizaynı, verilerin toplanması, verilerin analizi ve sonuçların yorumlanması, çalışmanın taslak/ilk halinin yazılması, çalışmanın gözden geçirilmesi ve düzenlenmesi aşamalarında çalışmaya katkı sunmuş olmalıdırlar. Çalışmanın oluşturulmasına yeterli katkı sağlamayan kişiler yazar olarak belirtilmemeli, bunlara “teşekkür” kısmında yer verilmelidir.
Çalışmanın dergiye gönderilen ilk hali ile hakem süreci sonundaki son hali tüm yazarlar tarafından okunmuş ve onaylanmış olmalıdır. Dergide yayınlanan makalelerdeki görüşler ve bu konudaki sorumluluk çalışmanın yazarlarına aittir.
Sorumlu yazar; makale gönderimi, hakem değerlendirmesi ve yayın sürecinde Dergi ile iletişimden birincil sorumluluğa sahip kişidir. Dergiyle iletişimde birincil sorumluluğa sahip kişi sorumlu yazar olsa da Editör yazışmaların birer kopyasını diğer yazarlara da gönderir. Sorumlu yazar, makale yayınlandıktan sonra, çalışmaya yönelik eleştiriler, ek bilgi/veri talebi gibi konularda Dergiyle iletişim halinde olmaya devam eder. Bununla birlikte, tüm yazarlar, her aşamada/durumda, çalışmalarıyla ilgili ortaklaşa sorumluluğu kabul ederler. Ancak, özellikle farklı disiplinleri içeren çalışmalarda, yazarlar çalışmanın belirli kısımları için sorumluluk alıyorlarsa, bu durum çalışmada belirtilmelidir.
Dergiye gönderilen yazılar başka bir yerde yayımlanmamış ya da yayımlanmak üzere gönderilmemiş olmalıdır. Kongre ve sempozyumlarda sunulan fakat sadece özeti yayımlanan bildirilerden üretilen makaleler, ilk sayfasında buna ilişkin bir açıklama notu olması koşuluyla Dergiye gönderilebilir.
Dergiye gönderilen tüm makaleler orijinal olmalıdır. Yazarlar, çalışmalarının bulgularını uydurma, tahrifat veya uygunsuz veri manipülasyonu olmaksızın, doğru, açık ve net olarak sunmalıdırlar. Yazarlar, başkalarının özgün fikirlerini, yöntemlerini, verilerini veya eserlerini tamamen veya kısmen alıntılama ilkelerine uygun olarak kaynak göstermeden kendi eseri olarak sunmamalıdırlar. Atıfta bulunulan kaynaklar her zaman alıntı ilkelerine uygun olarak gösterilmelidir. Dergiye makale gönderen yazarlar çalışmalarının intihal içermediğini ve kendi çalışmaları olduğunu taahhüt etmiş sayılırlar.
Dergiye gönderilen makaleler, Derginin Yazım Kurallarına uygun olmalıdır. Editör ve/veya Yayın Kurulu, gerektiği gördüğü takdirde, yazarlardan şekil ve içeriğe ilişkin değişiklikler isteme hakkına sahiptir.
Hakem sürecinin uzaması veya başka nedenlerle makalelerini geri çekmek isteyen yazarlar, mutlaka editöre bilgi vermelidir. Yazarlar editörün onayı ile makalelerini geri çekebilirler. Editör, hakem süreci devam eden makaleler için yazarlardan süreç sonuna kadar beklemelerini isteyebilir.
Editör ve/veya hakem değerleme sürecinde, yazarlardan çalışmalarında kullandıkları ham verileri sunmaları istenebilir. Yazarlar gerekli görülmesi halinde çalışmalarında kullandıkları veri setlerine erişimi sağlamalıdırlar.
BERJ’de yayınlanan makalelerin telif hakları yazarlara aittir. Yazarlar, BERJ’e makaleyi yayınlaması ve kendisini orijinal yayıncı olarak tanıtması için yetki verirler. BERJ’de yayınlanan açık erişimli makaleler, Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası (CC BY-NC 4.0) Lisansı altında lisanslanmıştır. Yayınlanan makaleler için yazar(lar)a herhangi bir telif ücreti ödenmez.
Yazarlar gönderilen, yayına kabul edilen veya yayınlanan çalışmalarında herhangi hata tespit ederlerse derhal editörü uyarmalıdırlar. Yazarlar, gerektiğinde düzeltme veya makalenin geri çekilmesi konusunda editörle işbirliği yapmalıdırlar.
Yazarlar, doğrudan ve dolaylı finansal destek, ekipman veya malzeme temini ve diğer destekler dahil olmak üzere herhangi bir araştırma fonu veya sponsor desteği kullanmış iseler, bu durumu çalışmalarında açıklamalıdırlar. Bununla birlikte, yazarlar, çalışmalarını gönderirken tüm olası çıkar çatışmalarını da beyan etmelidirler.
BERJ; yazarlık ve yapay zekâ (AI) araçlarının kullanımı konusunda COPE tarafından belirlenen ilkeleri benimsemektedir. Bir makalenin yazılmasında, makalenin görsellerinin veya grafik öğelerinin üretilmesinde ya da verilerin toplanmasında ve/veya analizinde yapay zekâ araçlarını kullanan yazarlar, makalenin ilgili bölümlerinde (örneğin, Materyal ve Yöntem bölümü ya da makalenin sonunda) hangi yapay zekâ araçlarını, hangi amaçla kullandıklarını açıklama konusunda şeffaf olmalıdırlar. Yazarlar, bir yapay zekâ aracı tarafından üretilen kısımlar da dahil olmak üzere makalelerinin içeriğinden tamamen sorumlu oldukları gibi, olası araştırma ve yayın etiği ihlallerinden de sorumludurlar.

Hakemlerin Etik Sorumlulukları

BERJ, dergiye gönderilen makalelerin değerlendirilmesinde “çift kör hakemlik sistemini” kullanmaktadır. Bu değerlendirme sistemi, kaliteli, objektif ve bağımsız bir değerlendirme yapılmasını sağlamakla birlikte, güveni de sağlamaktadır. Bu amaçla, ön değerlendirme aşamasını geçerek hakem sürecine alınan bir makale, en az iki hakeme gönderilir. Hakemlerin isimleri yazarlarla, yazarların isimleri hakemlerle kesinlikle paylaşılmaz. Aday makale ve diğer dosyalar (hakem değerlendirme formu, ek veri dosyaları vb.), editör tarafından hakemlere iletilir, hakemlerden gelen dosyalar da yine editör tarafından yazarlara iletilir. Editör, hakemlerin makale değerlendirme sürecini tarafsız, bağımsız ve etik ilkelere uygun bir şekilde tamamladıklarını takip eder. Bu kapsamda, hakemlerin aşağıdaki etik ilkelere uymaları beklenmektedir.

Hakemler, sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek için gerekli uzmanlığa sahip oldukları ve zamanında değerlendirebilecekleri çalışmaların hakemliğini kabul etmelidirler.
Kör hakemlik sistemi uygulandığı için hakemler yazarların adını, yazarlar da hakemlerin adlarını göremezler. Hakemler ile yazarlar doğrudan birbirleriyle iletişim kurmamalıdırlar. Hakemler, değerlendirdikleri çalışmalar ile ilgili bilgileri başkalarıyla paylaşmamalıdırlar. Hakem, çalışmayla ilgili belli bir konuda bir başkasına danışma veya fikrini alma ihtiyacı duyarsa, editöre bilgi vermeli ve editörün onayını almalıdır.
Hakemler, tarafsız ve bağımsız bir şekilde çalışmayı değerlendirmelidirler. Değerlendirmelerini çalışmanın kökeninden, uyruğundan, dini ve siyasi görüşlerden veya ticari kaygılardan etkilenmeden yapmalıdırlar.
Hakemler, değerlendirdikleri çalışmaya katkı sağlamak adına, yapıcı/kibar bir dil ve üslup kullanmalıdırlar. Hakaret içeren, karalayıcı veya kışkırtıcı kişisel yorumlar yapmaktan kaçınmalı, değerlendirmelerinde objektif ve yapıcı olmalıdırlar.
Hakemler, değerlendirdikleri çalışmalardaki bilgi ve verileri kendi çalışmalarında veya bir başkasına çıkar sağlayacak şekilde kullanmamalıdırlar. Hakemler, ancak söz konusu çalışma bir dergide yayınlandıktan sonra o çalışmaya atıf yapabilirler.
Hakemler, Dergi editörlüğü tarafından belirlenen süre içerisinde değerlendirmelerini yapabileceklerse, hakemlik teklifini kabul etmeli, değerlendirmeyi kabul ettikleri çalışmalara ilişkin raporlarını da bu süre içerisinde göndermelidirler. Belirlenen süre içerisinde değerlendirme imkânı olamayacaksa, hakemler editörü bilgilendirmelidir.
Hakemler, ret kararı vermişler ise, bu kararın gerekçelerini raporlarında ayrıntılı olarak belirtmelidirler.
Hakemler, değerlendirdikleri çalışma ile daha önce yayınlanmış bir çalışma arasında önemli bir benzerlik olması, başka kaynaklardan yapılan alıntılara atıf verilmemesi, atıf verme şeklinin doğru olmaması gibi durumları raporlarında belirtmelidirler. Hakemler, çalışmada intihal olasılığı olduğunu düşünüyorlarsa, bu durumu nedenleriyle birlikte raporlarında belirtmelidirler. Hakemler, değerlendirdikleri çalışmalara ilişkin benzerlik raporlarını editörden talep edebilirler.
Hakemler, yazarlardan veya çalışmayla bağlantılı şirketler ya da kurumlardan herhangi biriyle rekabet, işbirliği veya diğer ilişkilerden kaynaklanan çıkar çatışmaları olan çalışmaları değerlendirmeyi kabul etmemelidirler. Değerlendirme sürecinde bir çıkar çatışması olduğunu düşünen hakemler, bu durumu editöre bildirerek, çalışmayı değerlendirmeyi sonlandırmalıdırlar.

Araştırma Etiği

Araştırma etiği, bilimsel araştırmaların nasıl yapılması gerektiği konusunda araştırmacılara rehberlik eden etik kurallar dizisidir. Bu kapsamda, araştırmacılardan/yazarlardan uymaları beklenen temel araştırma etiği ilkeleri şunlardır.

Araştırmacılar/yazarlar, çalışmalarında kullandıkları verileri, malzemeleri, teçhizatları, kaynakları ve çalışmanın bulgularını açık ve net olarak okuyucularla paylaşmalıdırlar.
Araştırmanın tasarlanması ve yürütülmesinde bütünlük, şeffaflık ve kalite ilkeleri sağlanmalıdır.
Araştırmanın bağımsızlığı açık ve net olmalı, herhangi bir çıkar çatışması varsa belirtilmelidir.
Tüm katılımcılar/denekler, herhangi, bir zorlama veya etki altında olmadan, gönüllü olarak araştırmaya katılmalıdırlar ve katılımcıların haklarına, haysiyetlerine ve özgür iradelerine (kararlarına) saygı gösterilmeli ve korunmalıdır.
Katılımcılar; araştırmanın amacı, yöntemleri, uygulama aşamaları ve riskleri hakkında bilgilendirilmeli ve katılımcılardan bilgilendirme onamı alınmalıdır.
Katılımcılardan toplanan verilerin gizliliği ile bu verilerin saklama/depolama güvenliği sağlanmalıdır.
Katılımcıların zarar görmesinden kaçınılmalıdır. Olası fiziksel, sosyal, psikolojik ve diğer tüm zarar türleri minimize edilmelidir.
Etik kurul onayı gerektiren çalışmalarda etik kurul onayı alınmış olmalı ve belgelendirilmelidir. Bu kapsamda, insanlar üzerinde yapılan klinik, deneysel ve diğer bilimsel araştırmalarda ilgili kurumların etik kurullarından onay alınmış olmalıdır. Etik kurul onayının alındığı bilgisi çalışmanın “metodoloji/veri-yöntem” bölümünde ayrıca belirtilmelidir.
Çalışma herhangi bir kurum veya kuruluşta gerçekleştirilecek ise söz konusu kurum veya kuruluştan da izin alınmalıdır.

Araştırma ve yayın etiği için bazı kaynaklar:
Code of Conduct and Best Practice Guidelines for Journal Editors (COPE)
COPE Ethical Guidelines for Peer Reviewers
COPE Guidelines
COPE Position Statement for Authorship and AI Tools
Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi
TR Dizin Etik İlkeleri Akış Şeması